Projekt czytelniczy
Zachęcanie uczniów i uczennice do czytania dawno wykroczyło poza ramy lekcji polskiego i zajęć bibliotecznych, choć to właśnie poloniści/polonistki, bibliotekarze i bibliotekarki są motorem zmian w szkołach. Idea promowania czytelnictwa jest dyskutowana przez samorządy szkolne i rady pedagogiczne, a coraz więcej szkół ma własne, ogólnoszkolne programy wspierania młodych czytelników i czytelniczek. Poza zajęciami i działaniami „odgórnymi” – opracowanymi przez kadrę – popularność zyskują projekty uczniowskie, które bazują na pomysłach i rzeczywistych potrzebach młodych ludzi.
Wykorzystując metody pracy projektowej w edukacji czytelniczej, pozwalamy młodzieży na budowanie poczucia sprawczości, wpływu na życie klasy i szkoły, stawiamy ich w pozycji ekspertów i autorytetów. Budujemy ich kompetencje społeczne, dajemy możliwość nawiązywania relacji międzyklasowych i międzyrocznikowych, co przekłada się na poczucie bezpieczeństwa w szkole.
Last but not least – projekty czytelnicze mogą systemowo wspierać rozwój czytelnictwa w szkole w sposób dostosowany do rzeczywistych potrzeb szkolnej społeczności.
Jak stworzyć projekt czytelniczy?
Najczęstszym, często nienazwanym, działaniem proczytelniczym są miniprojekty klasowe prowadzone głównie na lekcjach języka polskiego. Tak jak każdy duży projekt, mają wszystkie przypisane projektowi etapy: podziału na grupy, analizy, zbierania danych i materiałów, wykonania, prezentacji i podsumowania. Ponieważ używa się ich na ogół do pracy nad lekturą, rzadko dają przestrzeń na samodzielny wybór tematu. Mają też ograniczenia, jeśli chodzi o promocję czytelnictwa – tytuły są na ogół narzucone, a działania służą analizie i zrozumieniu danej książki, a nie stricte zachęcaniu do czytania. Mając większe możliwości czasowe i organizacyjne, część nauczycieli i nauczycielek zachęca uczniów i uczennice do dzielenia się swoimi ulubionymi tytułami, rzadko jednak bywa to systematyczną, całoroczną pracą promującą czytanie. Gdyby jednak pokusić się o opracowanie tego typu „innowacji”, projekt czytelniczy na lekcji, jako projekt wspierający czytelnictwo, ma duże szanse spełnienia swojej roli.
Długoterminowe projekty czytelnicze
Takie działania na ogół są przeniesione są na zajęcia biblioteczne, świetlicowe i pozostałe zajęcia pozalekcyjne – szkolne kluby książki lub wolontariat czytelniczy. Jak poprowadzić takie projekty?
Część działań świetlicowych lub bibliotecznych jest opracowywana od a do zet przez nauczycieli i nauczycielki. Te działania także mają ogromną wartość i nie da się im odmówić zasadności, jednak to projekty uczniowskie dają szanse na kształtowanie kompetencji przyszłości. Ważne jest też, by przewodnikami po świecie książek byli rówieśnicy – ich zachęta do czytania jest inaczej odbierana niż zachęta wypływająca od dorosłych. Czytający nastolatkowie, mówiący, że warto czytać, mogą dokonać cudów.
Badanie potrzeb pozwoli ustalić, jakie działania są najbardziej potrzebne i oczekiwane. Badanie (ankietę, wywiady itd.) przeprowadzamy także wtedy, gdy mamy z góry narzucony projekt np. w programie PoczytajMy badanie pozwala dowiedzieć się, jakie rodzaje zabaw, książek czy tematów są oczekiwane przez grupy przedszkolne, świetlicowe i z klas I-III (więcej o projekcie na stronie). Można też dowiedzieć się, czy w szkole może są potrzebne miejsca do swobodnego czytania na korytarzach, zabawy czytelnicze związane z ważnymi wydarzeniami i datami (np. Dzień Kota, rocznice szkolne, Tydzień Bibliotek), promowanie biblioteczek klasowych, zakup nowości (np. kiermasz), przedstawianie ciekawych tytułów itd. Dzięki temu można zaplanować prace na cały rok, mają pewność, że są one dostosowane do tego, czego odbiorcy potrzebują.
Przede wszystkim z burzy pomysłów i listy potrzeb wybierzcie te, które macie możliwość wykonać. Uczniowie i uczennice mają szanse, by nauczyć się oszacowywać swoje siły (czasowe, emocjonalne, merytoryczne). Nawet, jeśli projekt jest częściowo opracowywany przez dorosłych, etap planowania powinien jak najbardziej angażować młodzież, bo to ona będzie poświęcać mu swój wolny czas kosztem zajęć dodatkowych, zabawy czy odpoczynku.
Promocja czytelnictwa powinna wychodzić jak najbardziej poza bibliotekę. Sojusznicy pomogą wam zebrać fundusze (np. dzięki radzie rodziców, urzędowi gminy) lub potrzebny sprzęt, sami także mogą się włączyć w działania. W niektórych krajach promowany jest wolontariat czytelniczy trenerów i trenerek sportowych, którzy są dla dzieci i młodzieży ogromnym autorytetem. Trenerzy i trenerki na spotkaniach z młodzieżą opowiadają o swoich ulubionych książkach (niekoniecznie dla dzieci) oraz polecają książki swoim podopiecznym, np. takie, dzięki którym można budować swoją pewność siebie, dzielić się historiami bohaterów i bohaterek, którzy pokonywali trudności, by osiągnąć swój cel). Sojusznikami mogą być rodzice i dziadkowie (czytający regularnie dzieciom lub sami będący „żywymi bibliotekami”), grono pedagogiczne lub osoby i instytucje spoza szkoły.
Nawet jeśli wasze działania proczytelnicze opierają się na różnego rodzaju pojedynczych akcjach, warto zastanowić się, kiedy i jakie wydarzenia są możliwe. To też jest etap, gdy grupa dzieli się zadaniami.
Na każdym etapie działań warto zatrzymywać się na chwilę, by najpierw omówić cel, czy na pewno jest on zgody z potrzebami wynikającymi z badań, czy jest możliwy do realizacji oraz jak można usprawnić swoje prace na kolejnych etapach. Takie rozmowy są możliwe nawet z bardzo młodymi wolontariuszami i wolontariuszkami.
Po tygodniach lub miesiącach pracy poświęćcie czas na omówienie wszystkich trudności i sukcesów. Co można było zrobić lepiej? Z czego jesteśmy dumni? Czy udało nam się spełnić wyznaczone cele? Sukces nie musi być 100%, liczy się proces, nie tylko sam finał.
Koniecznie! Nie tylko, by się uhonorować i docenić, ale też by mieć poczucie zamknięcia długiego procesu.
Projekt czytelniczy jest o tyle wdzięcznym tematem, że może angażować wiele osób, zarówno wolontariuszy i wolontariuszki, jak i całą społeczność szkoły. Pozwala także zaistnieć książkom w życiu szkoły na stałe, nie tylko od akcji do akcji, wprowadzić biblioteki na korytarze, przerwy i lekcje. Daje też młodym ludziom wpływ na codzienność szkolną, a może nawet doprowadzić do trwałej zmiany w szkole (np. zbudowania klasowych lub podręcznych biblioteczek, wprowadzenia elementów czytania bostońskiego (głośnego czytania grupie oraz czasu na samodzielne czytanie), zapoczątkowania nowej szkolnej tradycji).
Co z „biletem do biblioteki” i galą na rzecz patrona?
Poza działaniami wymyślonymi przez uczniów w szkole odbywa się wiele innych wydarzeń – akcji opracowywanych przez bibliotekarzy i bibliotekarki (często wdzięcznych, angażujących dzieci i młodzież, ale też wymagających mnóstwo pracy) czy takimi, które są oczekiwane przez dyrekcję, np. dni patrona. Czytelnicze projekty uczniowskie nie wykluczają takich działań, ale zwracają uwagę, że być może warto otworzyć się na modyfikacje planów i zmianę tradycji. Osoba prowadząca projekt czytelniczy nie traci kontroli nad nim – to przecież ona sprawdza, czy pomysły uczniowskie są adekwatne do celu, możliwości i potrzeb. Ważna jednak jest taka komunikacja, by uczniowie i uczennice na każdym etapie prac mieli poczucie wpływu na to, co będą robić. Z kolei otwartość na ich pomysły pozwoli wyjść z utartych szablonów, może nadać lekkości tradycyjnie podniosłym i pełnym patosu galom, wniesie uczniowski punkt widzenia lub młodzieżowe poczucie humoru. Tym samym zwiększymy swoje szanse na to, że młodzież odbierze naszą pracę z życzliwością i zaangażowaniem. A przede wszystkim – zacznie czytać.
Polecane materiały
Kalendarium literackie
Kalendarz literacki na cały rok podsuwa pomysły na spotkanie czytelnicze i inspiracje na lekcje. Zebrane w nim daty pomogą Ci zaplanować literacko cały rok szkolny.
Plakat o metodzie projektu
Plakat pomocny w realizowaniu działań metodą projektu przygotowany do samodzielnego wydruku. Znajdziesz na nim rozpisane kroki projektu uczniowskiego oraz materiał z krokami do uzupełnienia w trakcie realizacji projektu.
