Lekcje z filmem
Edukacja filmowa nie ma osobnego miejsca w podstawie programowej. Najczęściej jedynie wspiera edukację przedmiotową lub wychowawczą. Jako sprawdzone narzędzie proponujemy filmy krótkometrażowe, które można obejrzeć i zanalizować w ciągu jednej lekcji. Jeśli ich treść i forma będą dostosowane do potrzeb i możliwości percepcyjnych młodych odbiorców, filmy staną się:
- zwartym, sugestywnym i angażującym wprowadzeniem do tematu,
- czytelnym punktem odniesienia do dyskusji,
- elastycznym narzędziem, które można wykorzystać na międzyklasowych pokazach i na lekcjach różnych przedmiotów.
Wśród filmów proponowanych w programie “Szkoła Twórczych Praktyk” znalazła się na przykład biblioteka “Shortcut – małe historie, wielkie sprawy”, którą można wykorzystać na lekcjach o wyzwaniach współczesnej Europy i wartościach demokratycznych.
Jak dobrać film do grupy i celu zajęć?
Weź pod uwagę cztery kluczowe kryteria. Dzięki nim łatwiej dokonasz trafnego wyboru:
Warto postawić na problemy istotne w życiu młodych ludzi, dotyczące ich osobiście lub docierające do nich w formie debat medialnych. Zdrowie psychiczne, relacje z innymi, współpraca w grupie, osiąganie celów, migracje, różnorodność społeczna i wiele, wiele innych. Film prezentuje te zagadnienia przez pryzmat osobistych historii i anegdot. Taka ilustracja pogłębia zrozumienie nawet złożonych problemów społecznych. Wzbudzi też większą empatię wobec osób, których te problemy dotykają.
Wszechstronność tematyczna i walory formalne sprawiają, że filmy łatwo można odnieść do podstawy programowej różnych przedmiotów szkolnych. Praca z filmem uczy sprawniej analizować teksty kultury (przedmiot: język polski). Oferuje nowe spojrzenie na procesy i wydarzenia historyczne (przedmiot: historia). Inspiruje do refleksji na temat dylematów moralnych i problemów społecznych (przedmiot: etyka, wiedza o społeczeństwie). Rozwija świadomość własnego zachowania i promuje prozdrowotne nawyki (przedmiot: zajęcia wychowawcze, edukacja dla bezpieczeństwa).
Wybierając filmy, warto odnieść je do programu wychowawczo-profilaktycznego szkoły i przemyśleć, w jaki sposób praca z danym filmem może wesprzeć rozwój społeczny i emocjonalny uczniów i uczennic. Samoświadomość, umiejętność radzenia sobie z emocjami czy budowania relacji – to tylko kilka przykładów kompetencji, które można rozwijać poprzez pracę z mądrym, angażującym filmem.
Ważne jest zdiagnozowanie docelowej grupy wiekowej. W wielu przypadkach taką informację zamieszcza dystrybutor filmu. Uwzględnienie kategorii wiekowej pozwoli zapewnić młodym widzom bezpieczeństwo i maksimum wrażeń. Zachęcamy też do doboru filmów z bohaterami w zbliżonym wieku do uczniów i uczennic. Dzięki temu widzowie łatwiej wejdą w fikcyjną rzeczywistość i mocniej zaangażują się w opowieść.
Warunki klasowych projekcji mogą utrudniać pełne “zanurzenie się” w świecie filmu. Doświadczenie odbioru wzmocnią działania, które wprowadzą w tematykę dzieła jeszcze przed seansem. Obejmują one takie formy pracy, jak na przykład burza mózgów wokół określonego hasła lub wokół obrazów, którymi mogą być kadry z filmu. Innym rozwiązaniem jest przekazanie widzom zadań quasi detektywistycznych. Na przykład uczniowie zbierają informacje o konkretnych postaciach lub notują przykłady ukazania danego problemu.
Cykl Kolba w edukacji filmowej
Edukacja filmowa to dużo więcej niż tylko pokazy. Najskuteczniejsze i najtrwalsze efekty daje metodologia, która traktuje seanse jako część dłuższego procesu. Ma ona kluczowe znaczenie, bo zapewnia korzystny kontekst kolejnym działaniom. Wymaga jednak kontynuacji i rozwinięcia. Znaleźć się w nim mogą rozwiązania edukacyjne z różnych obszarów, m.in. ćwiczenia twórcze, formy pracy edukacji przedmiotowej, metody znane z treningu umiejętności społecznych. Jak je wybrać i połączyć je ze sobą? Proponujemy schemat znany z popularnego modelu uczenia się, czyli cyklu Kolba.
Teoretyk procesu uczenia się David Kolb sformułował cykl edukacyjny, który obejmuje cztery etapy pracy – doświadczenie, refleksję, teorię i zastosowanie. Cykl odtwarza spontaniczną kumulację wiedzy i kompetencji. Konkretne, praktyczne działania i eksperymenty łączą się z refleksją i bardziej abstrakcyjnymi wnioskami. Uczenie następuje przez doświadczenie, czyli przyglądanie się skutkom działań pozwala zrozumieć błędy i sukcesy, a na ich bazie stworzyć teorie do zastosowania w przyszłości.
Zaproponowaną przez Davida Kolba metodologię można odnieść do edukacji filmowej. Wówczas poszczególne etapy wyglądają w ten sposób:
Etapy cyklu Kolba w edukacji filmowej
Spełnienie kolejnych etapów cyklu Kolba w edukacji filmowej ma swoją specyfikę. Zobacz, na czym polega.
Interakcja filmu i widzów bywa niezwykle intensywna. Identyfikując się z bohaterami i wchodząc w opowieść, która aktywizuje światopogląd, wyobraźnię, wiedzę i wspomnienia, widzowie rzadko kiedy pozostają obojętni. Dla wielu z nich projekcja będzie głębokim, żywym doświadczeniem. Zaoferuje im bezpieczny, ale i emocjonujący wgląd w rozmaite życiowe sytuacje, który można wykorzystać jako okazję do uczenia się na “cudzych błędach”.
Aby pogłębić doświadczenie obcowania z filmem, warto zastosować ćwiczenia wprowadzające.
Rozmowa po seansie stanowi, obok innych sposobów wymiany opinii, kluczową formę pracy w edukacji filmowej. Wymiana opinii i wrażeń jest potrzebna jako wentyl emocji, sposób na wspólne uzupełnienia wiedzy na temat tego, co wydarzyło się na ekranie (zaskakująco często uczniowie i uczennice nie rozumieją wszystkich zdarzeń i wątków) oraz zastanowienia się nad postawami bohaterów.
Cykl Kolba pozwala zobaczyć we wspólnej refleksji po doświadczeniu szansę na przejście od efemerycznych, osobistych przeżyć do bardziej uniwersalnych zasad na przyszłość. Będzie je łatwiej sformułować w grupie, poprzez wsłuchanie się w odmienne możliwości interpretowania tych samych zdarzeń i postaw, a także – zapewniające bufor bezpieczeństwa – odwołanie się do filmowych bohaterów.
Prowadzenie włączającej i bezpiecznej rozmowy po filmie jest w niektórych grupach i okolicznościach zadaniem niełatwym. Warto skorzystać z porad zawartych w miniserwisie “Rozmowa na trudne tematy”.
Zdaniem Davida Kolba za przyrostem wiedzy stoi dynamiczna relacja dwóch biegunowo odmiennych potrzeb – pędu do działania w świecie oraz teoretyzowania na temat jego skuteczności: przejścia od działań do konceptualizacji, od konkretu do abstrakcji, i odwrotnie. Wsparcie seansu i dyskusji dawką wiedzy na dany temat pomoże uczniom i uczennicom wyjść z zajęć w przekonaniu, że są nieco lepiej przygotowani na przyszłość.
Nie musi to oznaczać od razu wykładu czy też pogadanki, choć rozbudzone zainteresowanie dla tematu, świeże emocje i wrażenia będą pracowały na korzyść nawet tych bardziej podawczych form. Warto jednak sięgnąć po metody aktywne. Wspólne zebranie wniosków, wypracowanie dla nich nowej, ciekawej formy, uzupełnienie ewentualnych pytań do tematu poprzez research w internecie lub na bazie tekstów źródłowych, oto kilka z takich pomysłów.
Na przykład w pracy z filmem “Słucham” uczniowie i uczennicy zgłębiają temat wsparcia osób w trudnej sytuacji emocjonalnej. Punktem wyjścia do wspólnej pracy jest opowieść o duńskim telefonie zaufania dla dzieci i młodzieży. Zaprezentowane pytania do dyskusji pozwalają przejść od przedstawionych w filmie sytuacji do ogólnej wiedzy dotyczącej pomocy w kryzysie.
Praca w grupach z załączonymi tekstami źródłowymi pomaga uczniom i uczennicom zorientować się, jak wyglądają możliwości uzyskania wsparcia w Polsce. Dodatkowe zadanie polega na sformułowaniu zasad dobrej wspierającej rozmowy i przedstawieniu ich w formie plakatu. Przygotowaniem do tego zadania jest nie tylko refleksja na temat zachowania postaci z filmu, ale także zapoznanie się z konkretnymi wskazówkami brytyjskiej fundacji Mental Health Foundation oraz kampanii społecznej Forum Przeciw Depresji.
Czy perypetie bohaterów i bohaterek filmowych czegoś widzów nauczyły? Czas powiedzieć “Sprawdzam!”. Uczniowie i uczennice powinni dostać przestrzeń i narzędzia do dostosowania nowej wiedzy i wypracowanych rozwiązań do problemów dnia codziennego.
Jeżeli po seansie zastanawiali się nad tym, jakie zachowania poprawiają samopoczucie, na tym etapie mogą opracować plan prozdrowotnych czynności na kolejne dni. Jeżeli spędzili zajmowali się tematyką stresu, teraz mogą przetestować nowe rozwiązania w radzeniu sobie z autentycznym wyzwaniem. Jeśli mowa była o tym, co pomaga ludziom współpracować, nadszedł czas na wykorzystanie swoich i cudzych pomysłów w realizacji wspólnego projektu. Gama działań i form pracy na ten etap jest naprawdę szeroka, najważniejsze, by znów postawić na aktywne działania i ich praktyczny wymiar.
- Zobacz ćwiczenie zastosowania z treningu kompetencji “samoświadomość” związane z filmem “Orkiestra”
- Zobacz ćwiczenie zastosowania z treningu kompetencji “samozarządzanie” związane z filmem “Wisienka na torcie”
Nie bójmy się rozmawiać o formie!
Przyglądanie się środkom filmowym nie wymaga zaawansowanej wiedzy filmoznawczej ani odrębnych, pogłębionych zajęć poświęconych zagadnieniom formalnym. Niespecjalistyczne odniesienie się do cech formalnych filmu także przyczyni się do zrozumienia medium i rozwinie kompetencje twórcze. Przekaz audiowizualny stał się dla młodzieży naturalnym sposobem porozumiewania się i autoekspresji. Przyglądanie się konstrukcji tego typu komunikatów uczy krytycznego odbioru. Pomaga także przejść od automatycznej rejestracji rzeczywistości kamerą w telefonie do bardziej świadomych twórczych decyzji.
Analiza języka filmowego pogłębia również zrozumienie tematu. Zwracając uwagę uczniów na to, w jaki sposób dźwięk, scenografia, kolory i kadrowanie opowiadają daną historię i co mówią o jej bohaterach, można wydobyć dodatkowe, nieoczywiste na pierwszy rzut oka treści. To także dobry pomysł na szukanie tropów kulturowych – odniesień do sztuk wizualnych albo tradycji muzycznej.
Na przykład porównanie dwóch scen zbiorowych z filmu “Chór” wzbogaci rozmowę o różnych grupach i relacjach, jakie w nich panują.
